Mijn eigen koning worden LXX.
Vorige week zat ik in de auto, toen opeens mijn blik werd getroffen door een enorme zwerm vogels. Ze trokken in een sierlijke golvende beweging door de lucht, alsof ze een onzichtbaar schilderij aan het maken waren. Helaas was ik de bestuurder, anders had ik graag nog lang naar dit prachtige fenomeen gekeken. Ik moest het doen met dat ene mooie beeld en mijn herinnering. En een terugkerende vraag drong zich op: hoe doen vogels dit; wie of wat bepaalt de richting, waarom botsen ze niet?
En onwillekeurig trok ik dit verschijnsel door naar de manier waarop wij mensen ons in een groep bewegen; dat gaat toch een stuk minder vloeiend...Als we hetzelfde doel hebben (bijvoorbeeld een nieuwjaarsduik) dan lijkt het nog ergens op. Maar als dat doel onbekend is, is er al gauw een leider nodig. En dat geldt ook voor een reisgezelschap met die ene persoon met een belachelijke paraplu.
Hoe zit dat dan met die harmonieuze zwermen? Er is jaren onderzoek naar gedaan door Charlotte Hemelrijk (what's in a name) van de universiteit in Groningen. Zij beschreef in 2011 in het wetenschappelijke tijdschrift Plos ONE een aantal oorzaken voor variaties in de vormen van spreeuwenzwermen, met een computermodel. Een relatief lage variatie in snelheid, de grote aantallen, het kleine aantal interacties en het maken van bochten zijn allemaal factoren die de vorm van een zwerm bepalen. Haar vraag was verder of zelforganisatie alles verklaart.
Wikipedia is ook altijd een dankbare bron, die mij leert dat het 'zwermen' emergent gedrag betreft, dat voortvloeit uit simpele regels, die door individuen (vogels in dit geval) gevolgd worden, waarbij geen centrale coördinatie komt kijken. Geen vogel met een paraplu in hun midden dus ;-) Ondanks het gebrek aan centrale besluitvorming, ontstaat complex gedrag, zoals dat in optima forma te zien is in mierenkolonies.
Wat is het dan dat vogels hebben, en wij niet? Een radarsysteem? Of is het iets dat wij juist wel hebben, en vogels niet, waardoor wij mensen geen zwerm (kudde, in ons geval van lopende zoogdieren) kunnen vormen; onze eigen bewustzijn?! Ik vermoed dat laatste. Op het moment dat wij ons eigen bewustzijn verlagen, bijvoorbeeld door alcohol en/of afgestompt door muziek, kunnen wij ons prima als kuddedieren gedragen.
Het is ons echter als mensen gegeven om als individuen met bewustzijn keuzes te maken. Daarmee zijn we ons groepsgedrag kwijt geraakt. En dat is niet altijd even makkelijk en fijn. Vandaar dat we soms (al dan niet tijdelijk) weer terugvallen met externe hulp, of door aangeleerd kuddegedrag. Ik denk dat het een uitdaging is om die (voor ons nodige) groepsvorming op een andere manier vorm te geven; de groep, bestaande uit individuen, die zich vanuit hun eigen bewustzijn aansluiten bij de idealen, de normen en de waarden van de groep. Dus is het kennelijk toch niet voor niets dat 2012 door de VN was uitgeroepen tot het jaar van de coöperatie. Wat een zwerm vogels al niet voor inzichten oplevert.
